تأثیر شاخص‌های فرم شهری بر میزان استفاده از اتومبیل شخصی و مصرف انرژی در مناطق شهر تهران

براساس تخمین نهادهای بین‌المللی، ایران در حال حاضر هفتمین انتشار‌دهندة گازهای گلخانه‌ای است، ضمن اینکه میزان رشد انتشار در آن نیز نسبت به متوسط جهانی آن بالاتر است. علاوه بر این، سالانه هزاران نفر از شهروندان ایرانی به دلیل هوای آلودة ناشی از احتراق سوخت در اتومبیل‌ها راهی بیمارستان‌ها شده و بسیاری از آنها به همین علت فوت می‌کنند. به غیر از خسارت‌های جانی باید به خسارت‌های مالی انتشار دی‌اکسید‌کربن و سایر آلاینده‌ها اشاره کرد به گونه‌ای که طبق آخرین آمار بانک جهانی در سال 2006 ایران از لحاظ میزان خسارت واردة ناشی از دی‌اکسید‌کربن و سایر ذرات معلق در جایگاه چهارم قرار دارد، به این معنی که خسارت‌های مالی وارد شده، در مجموع، 6/2 درصد از حجم تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد. بنابراین به نظر می‌رسد یک راه حل اصولی آن باشد که طرح‌های شهرسازی و سیاستگذاری‌های توسعة کالبدی از نظر تأثیرشان بر مصرف انرژی و انتشار آلاینده‌ها مورد ارزیابی واقع شوند. دستیابی به معیارهای لازم برای انجام این ارزیابی‌ها مستلزم شناخت روابط علت و معلولی جاری است. بیشتر محققین معتقدند شاخص‌های فرم شهری نقشی عمده در میزان وابستگی شهروندان به اتومبیل شخصی و مصرف انرژی در بخش حمل و نقل شهری دارد.  پژوهش حاضر با استفاده از مطالعه موردی مناطق شهر تهران در تلاش است نشان دهد میزان تأثیر شاخص‌های فرم شهری بر مصرف انرژی در کلانشهر‌های ایران بیش از 10 درصد است. در این بررسی شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی نیز به عنوان متغیرهای کنترل لحاظ می‌شوند. بنابراین از یک طرف اطلاعات سفر و شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی 300 نفر از افراد ساکن در تهران که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند، و نیز شاخص‌های فرم شهری منطقه محل سکونت آنها جمع‌آوری شد، از سوی دیگر با استفاده از تحلیل رگرسیون میزان همبستگی شاخص‌های فرم شهری و همچنین شاخص‌های اقتصادی‌ـ اجتماعی با مسافت طی‌شده افراد با اتومبیل شخصی به تفکیک برای سفرهای چهارگانه فوق‌، استخراج شد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که میزان تأثیر شاخص‌های فرم شهری بر مصرف انرژی در سفرهای شغلی بیش از 15 درصد است و با توجه به اینکه سفرهای شغلی بیش از 60 درصد از کل سرانه مسافت طی‌شده با اتومبیل شخصی را به خود اختصاص می‌دهند؛ و با توجه به اینکه این سفرها در ساعات اوج ترافیک صورت می‌گیرند، می‌توان نتیجه گرفت تأثیر شاخص‌های فرم شهری بر مصرف انرژی، در بخش حمل و نقل بیش از 10 درصد است.